Рутульский язык. До 1990 года эта нация не имела своей письменности.

23 ноября на площадке Исторического парка «Россия – Моя история» в Махачкале состоится тотальный диктант на рутульском языке.

https://www.kavkaz-uzel.eu/forum/topics/6511

Рутульский язык — язык рутульцев. Относится к лезгинской группе нахско-дагестанских языков. Число говорящих на рутульском языке в России — 30 360 человек (2010). Распространен в Рутульском районе Дагестана, а также в некоторых селениях (Кайнар, Хырса, Бейбулах, Даш-юз (Дашюз), Шин, Шор-су и др.) Шекинского и Кахского районов Азербайджана. Литературный язык находится в стадии формирования. Письменность на основе кириллицы с 1990 года.

из нижеприведённых стихов мы можем сделать вывод - эти люди не знали, что такое молитва и природа, что такое ГЭС, они  узнали вместе со всеми, но написать это ёмкое мощное слово "ГЭС" смогли только в 1990 году 

Слово "союз" тоже им неведомо было...соединение - не в их характере 

http://rutnov.ru/2019/11/17/%D0%BC%D1%8B%D1%85%D0%B0i%D1%88%D1%83%D1%80%D0%B0-%D0%B9%D0%B8%D1%8A%D0%B8-%D0%B7%D1%8B-3/

Опубликовано 17.11.2019

Шиъирбыр, наIгьнибыр, теснифбыр, газелбыр, рубаибыр, бейтибыр

Ай йыгъ йидкьыд
Майик мири
(Дастан)

«Магьи дере» хьур дур, ун ад,
Аман Майик, хъывгад Майик,
Гьагъзырды рангад ваа дун гъад,
Амсар мукъу1д девлет, Майик!

Хьидид кьуле «Бышды духул»
Герек диш ми хьидис рухул,
Ха1ба1хъа1нед вешед тутул,
Сывымыйк кид дженнет, Майик!

Ха1ле гаатхъир ад «Нуьгебан,
Вы зиярат — сывмыд хан,
Вас кьурбан и ширинды джан,
Йигит халкьдид зиннет, Майик!

Гъы1рчешды ма1гьдан-«Йыкьа1д сыв»
Йыкьа1дикдед шу йиъи шыв,
Ац1ыд джийраныймашды хы1в,
Нехирхъанад ибадет, Майик!

Мысга эдукуд «Вадахил»,
Ваа у Кавказ виъи пехил,
«Гъа1дгъа1» адарад гъа1нды ил,
Увц1уд т1ехъид лезет, Майик!

«Ла1ва1нч1ир» увц1ур малдире,
За1хмет сивхъир ай халкьдире,
Гъы1лдид сываа саъ элдире,
Хъихид як, укъ, ха1ред, Майик!

Ти къул гьуджвургад архаджбыр,
Шилды хам, укьуд къуладжбыр,
Накьра, сунна, йа1хъ , къаладжбыр,
Шад виъий гьад миллет, Майик!

Хьед рагъас хъур са1ч1уд мигьман,
«Бугъумарад» хьед йидж дарман,
Нахушнийис бегъем Лукъман,
Самурад вы миннет, Майик.

Миди адиш дам, къу1джалбыр,
Малдид виъи сыв, йамаджбыр,
Сывад мукъа1 джар ад паджбыр,
Берекетдид къисмет, Майик!

Мидихьван лаат1ури махвбыр,
Сихъийир а хам архаджбыр,
Бакьакьый кал, кагъур ГЭСбыр,
Сывхы1ри ваа зиллет, Майик!

Ад виъий кьулаа Майик ГЭС,
Деребыр сит1е джыъыр — бес!
Лампышк1адик маджлисед гес,
Накь йишири куьгьнед, Майик!

Къумшиди ад му1къ — Лучекдис,
Йа1кв лирк1варай ха1р наха1дис,
Гьамыъ хьед мадиш Ц1ыхъа1хъдис,
Мабдиш вахда кьимет, Майик!

Япон-булъдозеред кат1ур —
Къуру выъыр «Руху1д» нац1ур,
Халкъдис са хайир гъаджагур,
Тахсиркарас туьгьмет, Майик!

Гъы1рч автоматала вахыр,
Балугъ кимаабдиш хьед лархыр,
Хьидид к1ухьва «охран» сахыр,
Гъарай!-
Вешере тебиэт Майик!

Эй! УАЗа гъад гъы1рчехъан,
Зиярат виъи «Нуьгебан»,
Гьинчид малдикла мываъ гван,
Таптах выъыр куьгьнед Майик!

Хуткасды янан йыга1дий,
Иесси гьац1ыс йыга1дий,
Халкьдид йик1-уях йыга1дий,
Йик1иы хъибкьыр ха1ят Майик!

Дере выъыр дилим-дилим,
Мабдиш яхда ламыс, гьы1лим,
Бейхабар и йигит Селим,
Вас джан сихъир гъаархы1д, Майик

Шафи ешере а вахда,
Выды дарманад хьидихда,
Кенчиед гьубкьуд сывахда,
Ми дуьньядид дженнет, Майик!

1. Зинет(туърк.)-ухьтанвалды.
2. Ибадет (туьрк) — Гьинчида йагъы1н, дилег гьыъын, молитва.
3. Йамаджбыр (туьрк.) — хинбыр, высбыр.
4.Зиллет (туърк.) — писды йыгъ, га1ш-мыкь.
5. Тебиэт (туьрк.) — дуьньядид у сур, природа.
6. «Вадахил», «Йыкьа1д сыв», Гъа1дгъа1 адар», «Ла1ва1нч1ир», «Бугъумар ад» — Майик ад джыгабыр.

Мусурманар

Гьинчире ес бахш гьыъыр а, Кьуран рухьуд са китаб,
Ха1р аятайк, ха1р дердиес, ха1р мизындис а джываб.
Пайгьампарад ра1хъ виъи ес, сиъинбишис са къанун-
Са сынийикла кьат1 джидшир,убра йикий Гьинчид ун:
Ла иллагьа илла ллагьу, Муха1ммадун расулуллагь-
Дин йиъи ихьды Ислам, сиъин накьудис ассалам!

Мездикма е хакьыхьвна, ха1рние джурад кубыр,
Ха1льмыра кьабыл гьаъас диш, джац1арана гьыъыдбыр,
Маккади дыхьыр луьздеси сиъинбыр са джергиди,
Мусурманар, шуба1 дишир, гьухьуси ха1р уьлкуьди:
Ла иллагьа илла ллагьу, Муха1ммадун расулуллагь-
Дин йиъи ихьды Ислам, дуьни-дуьньядис ассалам!

Х1ар са бенде ч1илы йыкьыйхь, а1гъджа1ч1ур выд рыкъы1ла,
Шийт1андидбыр хакьыр-мыъыйхь, Аллагь нераази джуула.

Ес, сиъинбишис са йиъи, таликь йиъид Гьинчид хал,
Гьад джац1ыхьвна йыкьаси ахиратас я суал:
Ла илагьа илла ллагьу, Муха1ммадун расулуллагь-
Дин йиъи ихьды Ислам, илсанугъли ассалам!

Джигьилвалды ыхъывгасдиш

Дустар, ми гьу1мир хылаа вуруъуси,
Джигьилвалды яхда хъивикьасды диш,
Дыкьа е-ва1 сыкьы1си, гьахъадгуси,
Джигьилвалды яхда хъивикьасды диш.

Я у салат1 вишири шийт1ан девир,
Хъуъ ладкъасмаа хылаа гьаапхы1ри гьу1мир,
Сучуси са сынийихда лыдж ивир,
Зурбад джигьилвалды ес ыхъывгасдиш.

Гьай хьуйне, гьай лювшус е гьазыр диъий,
Сынийды джыбра са ваъ, гьагъзыр диъий,
Я уу гъад нур виргъид , вазырды йиъий,
Нур гъад джигьилвалды ес ыхъывгасдиш.

«Ватан», хьур, е гъадгыд диъи банымы,
Дама-дагьра, йыгъ гыргара джанымы,
Кеф диъид и ха1р мириед к1ухьумы,
Дур ад джигьилвалды ес ыхъывгасдиш.

Иномарка, «Тарелка», ракетабыр,
Атом, интернет, убра мобильникбыр,
Илсан кам гьаъад, авгъу кид ичкибыр-
Га1ш гъад джигьилвалды ес ыхъывгасдиш.

Комсомолар диъине «Йыгъахда» ай,
Телевышкабыр сирхьире гудже ай,
Гьакьад ваъ, е шурад халкьдид дерде ай,
Джумард джигьилвалды ес ыхъывгасдиш.

Баласдыбыр к1ыб гьаатхы1ри «ти сура»,
Быч1е ад джендид джидшир джиле-джыбра,
Иншааллагь! е ки дыкьаси сыра,
Ва1 рухьуд джигьилвалды яхда мабдиш.

Гьахъадгуси, сыхъы1кьы1си е, дустар,
Кьулы гъана таматый — рухьуд устар,
Йик1иы хъывгара ха1р былах, ха1р чинар,
Рухьура — джигьилвалды ыхъывгасдиш.

Танкьит даъарай е мысга хьы1леше,
Йик1иы хъыдгыйхь быт1рад духъун «сусмаше»,
Гвал дыъыд диш гьабыр мысна дусташе,
Ялов гъад джигьилвалды ыхъывгасдиш.

Джигьилва1лихда Шафи гьеч ешердиш,
Ширин дуьнья сапхъы1ныла гич1ер диш,
Йишидыхды «астагъфируллагь» хъудиш,
Е калды кьа1сдыбыр Ва1с ахъыдгасдиш.

Уула йогъц1ырды сыдыла

Хывкьас виширдиш мыкьды агь,
Вы хъиръид геде хьидыхла,
Иик1 т1ут1кьасна йиъий, валлагь,
Ула йогъц1урды сыдыла.

Джигьил вахт хьура хъибкьыри,
Саъ са1ч1ури йивандыла,
Выды хылаа хьед рагьыри,
Ула йогъц1урды сыдыла.

Баджагьат йик1иы гьамада-
Гич1ере йиркьыд ниныла,
Бик1ерды хыл, хыле мадад,
Ула йогъц1урды сыдыла.

Духрешды нин, кьы1д йиъи гьаъ,
Хьед ха1лал гьаъ выд хылыла,
Ва зас кьа1свалды багьыш ваъ,
Ула йогъц1урды сыдыла.

Ва1с зы юкьа1 йиширдишме…

Эй ва1, халкьдид джывабкарар, кьухьдыбыр!
Ад са Шафи ва1с юкьа1 йиширдишме,
Юкьды сыда халкьдис къуллух ваъадбыр,
Гьад са Шафи ва1с юкьа1 йиширдишме,
Гьанийды дур ва1с ч1укьа1 йиширдишме.

Аферин Рамазанды Шагьидинис,
У1лед хьыв эдемиес йиъи дирис,
Хъикьа, хьури, бырджлы йиъи вы элдис,
Казакашды йыка1а эхъеръирдишме,
Казачкыер дешере салтыр дишме.

Ка1ч1уси Магьдид Гьа1бдул-Гьа1зизикла,
Район увц1ур мал сатыд духарыйкла,
Гъу1л гьыъыр зас сегьнидид пердидикла,
Уланхул, Бабаюрт, Мамраш виширдишме,
Муьдуьр «Ришид» дурус къул йиширдишме.

Далгыхьвна Йибетулад Ибримикла,
Гамсамулад, райк1умад невидикла,
Хьуъ гаагъур диш, къучахара, а1хънекла,
Гьашыкь гьалгыйне — юкьа1 йиширдишме,
Къуруд, райк1умад рыкъа1 йиширдишме.

Гергасна диший изды язна Вагьаб,
Гьаджагур хъаархы1д халкьдид нагъвбыр ад къаб,
Йилды Шейхере кихъивхьирдихь сабаб —
«Джуджу» хьур зы «къуруды» сагьурдишме,
Дурус «завод» Хьуруды хувгъурдишшме.

Чалых йиъий райондис «Хек» Ибрейим,
Йирекдыбишды «Дид», михек, дур, зигьим,
Кивхьис выр гьа1рзе, тахаала зы йийир,
Кьа1сды «Ришире» е адарцырдишме,
Шурад яр-дуст, ама «дин ларсырдишме»!

Шумнийды г1а1лда зы хихъийрхьуд йиъи,
Шумнийихьван са ч1илы хъиркьыд йиъи,
Диагноз выр, рецепт кихьид «Малыш» йиъи,
Гьакь йиъи, хьур, хырыда хакьыр дишме,
Алчахашис ла1шур, маса вырдишме.

Зурбана джыбра хъуй изды Гьа1бдула,
Йик1е адбыр гьац1аардиший ти кьулаа,
Хьыв люъуд и — йигырдиш (ссылкади) Къурдула-
Эхир ки вы мырыдды лийкьырдишме!
Кьухьдыбишихьван сунна хипхьурдишме.

Йикисды йишири, гьу1мир гьаапхы1ри,
Ба1гьзибишис выъыдбыйды каапхы1ри,
Эккед Союз видж кьул саъна гаапхы1ри,
Бес «Хьед ад былаха хьед хъикьас дишме»,
Изды ч1илик дуьзене гедкьасдишме?

Са ч1илихьван:
Зас юбилейбыр гьыъыд халкь сагь викихь,
Банымыйкла халкьдис быч1 гъад багъ йикихь,
Кьулы гьанийды йик1е ра1хим викихь,
«Мыха1шура» хьур ва1де зы хадишме?
Шафис гьадид бес къадри виширдишме?

Умудсыз дуьнья!

Эй умудсыз, фана дуьнья!
Вы ки заа пехил хъившири.
«Гьу1мир», хьур, хыле уюн выр,
Гьаваед мачхул вишири.

Быч1ид гьу1мир выр, зы арцыр,
Ха1лмыс, ч1иримыс зы гьарсыр,
Вышед фикирдире ларсыр,
Сада ливид ул вишири.

Гьад выды ухьданва1лихда,
Эсиргед илсанва1лихда,
Ришбишды султанва1лихда,
Хъабгыр ад кьва1б ул вишири.

Ваз-виргъихьван гьулхъа гьыъыр,
Девирдик зы лухъа гьыъыр.
Йилдындид йик1 сукъа гьыъыр,
Сыры либкьыд ч1ул вишири.

Душманад дур йик1иы гъадгыр,
Т1агьа1мдид дад мизыы гьабгыр,
Са гуьзелахда йик1 хъадгыр,
Зас гебгыд са сыл вишири.

Астагьфируллагь, я Ху1кум!
Ва выд пайды йиц1а шукур.
Шума кьиблидихда сукур,
Кубаа выды къул йишири!